Chúng tôi bắt đầu giúp đỡ cho bà Trần Thị Lụa cùng gia đình sau khi người mẹ có 3 con này bị bác kháng cáo về mức án 30 tháng tù giam về tội tham gia tổ chức vượt biên “trái phép” để đi đến Úc vào tháng Bảy 2015. Họ cùng nằm trong con số 46 người tầm trú bị trả về Việt Nam bằng máy bay sau khi tàu của họ bị hải quân Úc chặn giữ ngoài vùng bờ biển Tây Úc.
Trước khi bị tuyên án, bà Lụa nói rằng các cơ quan hữu trách của cả hai chính quyền Việt Nam và Úc đã bảo đảm là cả nhóm sẽ không bị án phạt. Tuy nhiên, thực tế thì ngay sau khi bị Úc trả về, bà Lụa đã bị giam giữ 10 tuần trong một trại giam , cách nhà bà ở thuộc Thị xã La Gi, tỉnh Bình Thuận, cả 500 km, ngay khi chưa bị truy tố. Bà cho biết những ngày trong tù đã khiến bà suy giảm về thể chất lẫn tinh thần và bà nghĩ là sẽ không sống nổi với bản án 30 tháng kế tiếp. Bà cho biết đã bị các nữ cai tù đánh đập, đối xử tàn tệ (tát vào mặt, chưởi mắng, nhục mạ). Mỗi khi giận dữ, các nữ cai tù này vất mền và áo quần dơ vào giếng nước trong trại, bắt họ phải uống, giặt giũ và nấu ăn bằng nước dơ.
Trong khi chờ thụ án, bà Lụa cố nuôi sống gia đình bằng những công việc như lau dọn nhà cửa khi có người thuê và nạo nghêu ngoài bãi biển mang ra chợ bán – cho đến lúc bị công an Việt Nam cấm và hăm rằng nếu bà còn lên tiếng với người ở hải ngoại, những kẻ “nói xấu” nhà nước trên mạng, thì bà sẽ bị bắt giam ngay lập tức.
Muốn biết thêm chi tiết xin vui lòng vào xem trong các trang mạng www.gofundme.com/careforthechildren và https://newmatilda.com/2016/10/15/saving-the-world-one-life-at-a-time/
Trong thời gian này, chồng bà, ông Nguyễn Long lại đang bị giam tại Nam Dương (Indonesia) vì tội đánh cá trong hải phận của Nam Dương; tàu và thiết bị đánh cá bị tịch thu. Cuối cùng, ông được thả về Việt Nam vào cuối năm 2016.
Sau khi bà Lụa bị công an đe dọa là lúc vô tù bà sẽ ăn đòn vì tội dám lên tiếng cho người ngoại quốc biết, gia đình bà đã quyết định cố trốn khỏi Việt Nam lần thứ nhì bằng tàu để đi Úc vào cuối tháng Giêng 2017 – mà không cho chúng tôi biết – chuyến tàu gồm có 18 người tầm trú, trong đó có 12 trẻ em và do ông Long làm tài công.
Sau hơn một tuần lênh đênh trên biển, máy tàu bị hỏng, và tàu trôi giạt vào hải phận Nam Dương (Indonesia), và tàu bắt đầu bị chìm (đắm). May thay, họ đã được các cơ quan chức năng của Nam Dương cứu khi còn ở phía ngoài bờ biển Java, và tất cả những gì 3 gia đình mang theo đều mất hết.
Trải qua hai lần phỏng vấn của Cao Ủy Tị Nạn Liên Hiệp Quốc (UNHCR), cuối cùng vào ngày 5 tháng Năm, 2017 họ được công nhận tư cách tị nạn trong khi đang ở trung tâm tạm giam tai Jakarta, Nam Dương. Giờ đây họ đang chờ được định cư tại một quốc gia thứ ba, và có thể thời gian giờ đợi vẫn còn lâu lắm.
Nếu họ bị trả về lại Việt Nam, vì Tòa án Việt Nam cũng đã hủy lệnh hoãn thi hành án của bà Lua, cũng có nghĩa là bà sẽ bị đưa thẳng vào nhà giam. Vì tái phạm nên bà có thể lãnh án đến 15 năm tù thể theo Bộ Luật Hình Sự đã được sửa đổi.